Inhoud

Voor een goede inhoud zijn meerdere voorwaarden te formuleren en meerdere valkuilen of verwarringen te vermijden. Hieronder een aantal verwarringen en voorwaarden.

‘Feiten’

Voor een goede besluitvorming is een gemeenschappelijk beeld van ‘feiten’ en ‘waarheid’ zeer dienstig, maar het lijkt wel alsof dat steeds minder het geval is en men steeds moeilijker tot elkaar komt. Er is al genoeg geschreven over informatiebubbels, fake news, ideologische en/of religieuze overtuigingen e.d., die er allemaal voor zorgen dat er geen gemeenschappelijk beeld van ‘feiten’ en ‘waarheid’ is.

Verwarring wordt ook gevoed doordat men ‘feiten’ definieert in verschillende situaties of invalshoeken en dat niet onderscheid in het gesprek.

Er kunnen voor definiëring van ‘feiten’ 4 invalshoeken worden onderscheiden:

1. Gebeurtenis feiten, die beschrijven unieke en specifieke gebeurtenissen ‘het regent nu op plaats x’. De beschrijving is zonder gedachte, emotie, en/of waarde oordeel. Afgezien van diepzinnige filosofische en/of kwantum fysica discussies, kan men het  hier over eens zijn, tenzij waarneming wordt bemoeilijkt of onmogelijk wordt gemaakt of verborgen wordt en mits we geen conclusies aan gebeurtenissen verbinden of verbanden leggen, of een emotioneel of waarde oordeel eraan toekennen. Bij discussie over ‘gebeurtenis feiten’ is remedie: maak of hou het specifiek over een enkele unieke gebeurtenis, die direct waarneembaar is of gemeten kan worden.
2. Emotie feiten, die geven een gevoel of emotie aan in sfeer van ‘..het is toch om boos/blij/verdrietig… van te zijn of worden’ bij een gebeurtenis en/of een verklaring, maar zo’n gevoel of emotie is puur persoonlijk. Bij discussie over zulke ‘emotie feiten’ is remedie: zie de emotie van de ander en van jezelf en probeer dat te doorgronden, maar vermeng het niet met discussie over gebeurtenis.
3. Gedachte feiten, die geven een verklaring weer in de sfeer van ‘het werkt zo en zo’, men geeft dan verbanden aan tussen gebeurtenissen en geeft een theorie over het hoe. Het wordt dan een ‘feit’ genoemd als men overtuigd is dat theorie klopt, meestal omdat uitgebreide tests laten zien dat voorspelling op basis van de theorie steeds uitkomt. Het is echter, zoals Popper al heeft gezegd, alleen aannemelijk te maken en nooit met absolute zekerheid te zeggen, want enerzijds kunnen tests in de toekomst, ook al wordt daarvan de kans miniem geacht, altijd iets anders laten zien en anderzijds kan er een nieuwe betere theorie komen. Bij discussie over zulke ‘gedachte feiten’ is remedie: maak plaatje zo compleet mogelijk en test elke veronderstelling, maar vermeng het niet met discussie over gebeurtenis en/of emotie en laat conclusie aan eenieder of men zich wel of niet overtuigd vindt van de gedachte
4. Waarde feiten, die geven een oordeel aan in sfeer van ‘…het is toch belangrijk/slecht/goed/positief/negatief/schadelijk/gunstig dat…’ bij een gebeurtenis en/of een emotie en/of een verklaring, maar zo’n oordeel of afweging van belangen is ook persoonlijk. Bij discussie over zulke ‘waarde feiten’ is remedie: zoek de balans tussen de waarden van alle betrokkenen, maar vermeng het niet met discussie over gebeurtenis en/of emotie en/of verklaring .
5. Mens- en wereldbeeld met levensfilosofie, dit is waarheid zoals Rob Wijnberg die behandelt in zijn boek Voor ieder wat waars.  Het is onderliggend voor de houding t.a.v. de bovengenoemde invalshoeken.
   

Dialoog langs al deze 5 invalshoeken is nodig om goede en gezonde inhoud boven tafel te krijgen, waarbij compleetheid van inbreng uit alle invalshoeken leidraad dient te zijn.

‘Causaliteit’

Niet zelden worden relaties van oorzaak en gevolg simplistisch gelegd. Oorzaak-> Gevolg is volgens mij een beperkte weergave van hoe iets werkt. Het is Oorzaak -> Ontvankelijkheid -> Gevolg. Neem als voorbeeld biljartbal die met bepaalde snelheid, hoek en kracht op andere biljartbal wordt losgelaten, dat geeft een totaal ander resultaat als dezelfde biljartbal wordt losgelaten op een ei. Het ei heeft een andere ontvankelijkheid dan een biljartbal voor dezelfde oorzaak, namelijk de aankomende biljartbal. En dan gaan we in dit voorbeeld ook nog uit van zelfde omstandigheden, zoals kwaliteit biljarttafel. Laat dit b.v. eens los op economie met mensen als actoren. Het gedrag van mensen is buitengewoon complex en niet constant. De mens handelt niet alleen o.b.v. economische  factoren en motieven, maar op vele andere. Daarom werken bepaalde economische maatregelen of beleid in ene situatie anders dan in andere situatie. De ‘ontvankelijkheid’ is steeds verschillend. Elk economisch model of theorie werkt in specifieke omstandigheden, dus elke theorie levert stukje van puzzel en de puzzel zelf (economische gedrag van mensen en zijn toestand) is niet stabiel en verandert voortdurend. Daarom heeft de economische wetenschap nog lang niet een sluitend verhaal, terwijl de fysica verder is, omdat daar vaker van stabiele ‘ontvankelijkheid’ kan worden uitgegaan. Voor de klimaatdiscussie geldt ook dat bv de invloed van CO2 op verschillende onderdelen van onze biosfeer geheel verschillende effecten hebben.

In vele discussies wordt deze ‘ontvankelijkheid’ niet meegenomen in het trekken van conclusies wat ‘waar’ of ‘niet waar’ is en waarom het ‘waar’ of ‘niet waar’ is en ook dat voedt de verwarring.

En ook is er bijna nooit slechts 1 oorzaak, maar bijna altijd meerdere oorzaken. In discussies zie je niet zelden dat men 1 punt aanhaalt in eigen of andermans theorie en probeert daarmee gelijk of ongelijk aan te tonen.

‘Formule van nooit en altijd’

Voor het beoordelen van aangereikte informatie of meningen is het dienstig om de houdbaarheid te testen van deze uitspraken. Zeker als een uitspraak een algemeenheid bevat. Maak dan zinnetjes met ‘nooit’ of ‘altijd’ en kijk en voel dan of de oorspronkelijke uitspraak stand houdt voor jezelf. Neem een bekend topic als het reguliere nieuws (frameterm:  main stream) of complementair nieuws (frameterm: alternatief). Zijn reguliere berichten  altijd juist? Zijn complementaire berichten altijd juist? of andersom: Complementaire berichten zijn nooit juist of reguliere berichten zijn nooit correct. Voor mij kan je hier nooit volmondig ja of nee zeggen, dus gaat het er om altijd specifiek te kijken naar elk bericht waar het dan ook vandaan komt.

‘Waar en onwaar’

Voor het beoordelen van aangereikte informatie zullen we een oordeel of positie in willen nemen m.b.t. ‘waar’ of ‘onwaar’. Om je eigen automatische piloot te challengen en bias te vermijden zijn de 4 vragen Katie Byron goede instrumenten.

1. Is het waar?
2. Kun je absoluut weten dat het waar is?
3. Hoe reageer je, wat gebeurt er, wanneer je die gedachte gelooft?
4. Wie zou je zijn zonder de gedachte?

Keer de gedachte om.

De rol van overtuigingen in het trekken van conclusies

Het trekken van conclusies is niet een zuiver rationeel proces. In het boek ‘Stop met redelijk zijn – waarom je met argumenten niets verandert’ van Eleanor Gordon-Smith wordt zichtbaar gemaakt, dat emoties, gevoel, overtuigingen een veel grotere rol hebben dan misschien menigeen denkt. In het boek wordt o.a. betoogd dat het veel meer gaat om ‘wie’ je kiest om te geloven, dan ‘wat’ je kiest om te geloven. Dus zouden we beter een blinddoek voor moeten doen als we informatie tot ons nemen en daardoor beter letten op boodschap dan op boodschapper.

Overtuigingen die soms diep in ons verborgen liggen sturen het maken van conclusies uit de aangereikte informatie of selecteert tussen de aangeboden informatie. En overtuigingen worden veel meer gevormd door gevoel dan door denken. De cyclus zou wel eens zo kunnen zijn: voelen vormt overtuigingen -> op basis van deze overtuigingen kijken we naar de wereld en gebeurtenissen -> het denken volgt de beelden die geselecteerd zijn door de overtuigingen -> we werken dan deze denkbeelden uit en passen ze toe -> en dat geeft ervaringen die niet zelden het gevoel bevestigt, waarop de overtuigingen zijn gebaseerd. Ieder heeft dus de taak te ontsnappen uit deze automatismen als we zuiver willen waarnemen en conclusies willen trekken.

Jonas Kaplan, Sarah Gimbel en Sam Harris van de University of Southern California onderzochten in 2016 hoe het brein ervoor zorgt dat het voor mensen lastig is om van overtuiging te veranderen. Hieruit bleek dat negatieve emotie en bedreiging van de eigen identiteit een grote rol spelen. De delen van het brein die hiermee verbonden zijn, worden actiever. Hoewel het een beperkt onderzoek was, werd duidelijk dat mensen het vaak als een persoonlijke aanval ervaren als hun overtuigingen worden weersproken. Iemands mening hangt sterk samen met haar of zijn identiteit.

Dissonanties

er zijn vele vormen van dissonantie, die zuivere waarneming en beoordeling verhinderen. Hier in 2 plaatjes.